Eindelijk... een vulkaanuitbarsting!
Locatie: IJsland - juli 2021
De afgelopen 10 dagen heeft er een laag en loodgrijs wolkendek over het schiereiland Reykjanes in zuidwest IJsland gehangen. Eerder vanmiddag, toen onze vlucht de landing inzette naar het vliegveld Keflavik, 40 km van de IJslandse hoofdstad Reykjavik, was het zelfs mistig en konden we helemaal niets zien. Het even bizarre als spectaculaire vulkaanlandschap van het schiereiland, een beeld dat we maar al te goed kennen van onze eerdere vluchten naar IJsland, bleef vanmiddag voor ons verborgen. De stille wens dat de piloot ‘een rondje’ om de vulkaaneruptie in de Geldingadalur vallei zou vliegen was snel vervlogen…
Er hangt al dagenlang een laag en loodgrijs wolkendek over het schiereiland Reykjanes.
Al vanaf jonge leeftijd ben ik gefascineerd door vulkanen. Ik bezocht o.a. al vulkanen op Java en Bali, op Santorini in Griekenland, maakte een helikopterlanding in de actieve krater van White Island in Nieuw-Zeeland (lees het blog: Landing in Te Puia o Whakaari) en daalde door de kraterpijp af tot in de magmakamer van de uitgedoofde Thrihnukagigur vulkaan in IJsland (lees het blog: Een reis naar het middelpunt van de aarde). Maar een vulkaanuitbarsting van dichtbij meemaken stond echter nog steeds hoog op mijn wensenlijstje! De kans echter om dit veilig te doen is gering vanwege de hoge risico’s. De uitbarsting in de Geldingadalur vallei die in maart 2021 begon bood de mogelijkheid om dit natuur spektakel op een veilige manier van dichtbij te aanschouwen. Toch gooide de Covid-19 pandemie roet in het eten. Want door de beperkende maatregelen was reizen naar IJsland onmogelijk. Gelukkig konden we de activiteiten wel goed volgen via diverse door IJslandse media geplaatste live webcams!
Vier maanden na het begin van de uitbarsting voldeden mijn vrouw en ik aan de toegangseisen en konden wij vertrekken.
De motregen slaat vanwege een harde wind met vlagen tegen de voorruit van onze auto. De ruitenwissers doen hun werk. Het is midden juli en met maar 8 graden zelfs voor IJslandse begrippen te koud voor de tijd van het jaar.
Onze eerste verkenningstocht naar het vulkaangebied stellen we nog maar even uit. Terwijl we wachten op een weersverbetering, het weer in IJsland kan namelijk heel snel omslaan, besluiten we in het hotel eerst onze documentatiemap nog een keer door te nemen en een verder reisplan voor de komende dagen te maken.
De documentatiemap, die ik de afgelopen vier maanden sinds het begin van de vulkaanuitbarsting heb samengesteld, bevat ook een katern over de geologie van het vulkaangebied.
Reykjanes (zie kaart) ligt op een breuklijn tussen de Euraziatische en Amerikaanse tektonische plaat. De twee kanten van de breuk verwijderen zich van elkaar met gemiddeld 2 centimeter per jaar. De Geldingadalur vallei ligt in het vulkanisch systeem Fagradalsfjall (75 km² in oppervlakte). Dit systeem ontstond meer dan 11.000 jaar geleden en was tot maart 2021 ruim 6.000 jaar inactief. De laatste vulkaanuitbarsting op het schiereiland Reykjanes vond 800 jaar geleden plaats.
De uitbarsting van 2021 werd meer dan een jaar voorafgegaan door een toenemende seismische activiteit. In de drie weken voor de uitbarsting werden meer dan 40.000 kleinere en hevigere aardbevingen geregistreerd waarvan de zwaarste een kracht had van 5,6 op de schaal van Richter. Doordat het gebied praktisch onbewoond is werd geen schade aangericht en vielen er geen slachtoffers. (Lees het blog: A view below the surface of Reykjanes)
Wat door geologen al lang werd verwacht gebeurde op vrijdagavond 19 maart 2021. In de Geldigadalur vallei, iets ten zuiden van de slapende Fagradalsfjall vulkaan, scheurde de aardkorst open en vond gloeiendhete magma zijn weg naar het aardoppervlak. Zo begon de eerste spleeteruptie en de lava begon uit te stromen over de Geldingadalur- en omliggende valleien.
Uitstromende lava uit de opengespleten aardkorst in de Geldingadalur vallei.
Er vormden zich in de weken na de eerste uitbarsting nieuwe scheuren en in totaal 7 vulkaankegels die bij toerbeurt lavafonteinen tot wel 300 meter hoog produceerden. Daarbij werd per seconde gemiddeld 10m³ lava uitgestoten.
Vanaf begin mei veranderde het uitbarstingspatroon van de toen nog enige actieve vulkaankegel van een continue uitbarsting en lavastroom naar een pulserende. Perioden van uitbarstingen werden afgewisseld met perioden van inactiviteit, waarbij elke cyclus 10 minuten tot een half uur duurde. Gedurende de zomer hield dit patroon aan en vormde zich een krater van ruim 300 meter hoog!
Omdat een spleeteruptie geen heftige explosies van lava, aswolken en vulkaansteen kent maakt dat je redelijk dicht bij de uitbarsting kunt komen. Wel blijft het risico op het inademen van giftige gassen aanwezig.
In de eerste weken na het begin van de uitbarsting vormen zich nieuwe vulkaankegels.
De weergoden zijn met ons
In de vooravond is het weer redelijk opgeklaard en ook de vooruitzichten voor de volgende dag zijn positief bijgesteld. Het is midden juli en de dagen zijn lang, dus een goed moment om toch vast richting het vulkaangebied te rijden voor een korte verkenning. Vanaf ons hotel is het goed 20 minuten rijden naar een geïmproviseerde parkeerplaats. Vandaar bekijken we de wandelmogelijkheden en de conditie van de route. Vanaf de parkeerplaats is het 4 kilometer lopen naar een eerste uitzichtpunt met een tweetal stevige klims over geïmproviseerde wandelpaden…
We weten voldoende!
De volgende ochtend is het droog en is er weinig wind. Na een stevig ontbijt vetrekken wij bijtijds naar het vulkaangebied en vanaf de parkeerplaats beginnen we aan de wandeling omhoog over een ‘pad’ langs de Nátthagivallei. De lava is ook deze vallei ingestroomd en het uitzicht over het dal is imposant. De gestolde lava heeft op heel veel plaatsen een dunne korst en dicht onder het oppervlak kan de gesmolten lava daaronder een temperatuur bereiken van wel 1000 graden. Toch zien we mensen die het erop wagen en over de lava lopen…
De Nátthagi vallei is ook volgestroomd met lava uit de eruptiespleten in de nabij gelegen Geldingadalur vallei.
Ondanks waarschuwingen lopen er toch mensen over de gestolde lava. Op veel plaatsen is de gestolde korst flinterdun en daaronder stroomt vloeibare lava met een temperatuur tot wel 1000 graden!
Na een eerste pittige steile klim komt de actieve krater in ons gezichtsveld. Wat een overweldigend beeld is dit! We zoeken een plek om te zitten, drinken een kop koffie uit onze meegebrachte thermosfles en maken een eerste serie opnamen. Dan drijft laaghangende bewolking door de vallei die ons het zicht op de krater ontneemt…
Tijdens een tweede uitdagende klim breekt de lucht open, de zon komt door en dat is de opmaat voor een verder zonnige en voor IJslandse begrippen warme dag!
Na een eerste steile klim staan we voor het eerst oog-in-oog met de 300 meter hoge en nu nog enige active krater.
We bereiken het hoogste punt van de bergkam langs de Nátthagi vallei vanwaar we een optimaal uitzicht hebben op de actieve krater.
We stellen onze camera’s op en kunnen prachtige opnamen maken van de vandaag zeer actieve vulkaan. Met tussenpozen van ongeveer 10 minuten spuugt de vulkaan massa’s vloeibare lava uit de krater het dal in. Wat een spektakel!
Op het hoogste punt van de bergkam langs de Nátthagi vallei hebben we een spectaculair uitzicht op de actieve krater.
Als we vanaf hier steil afdalen naar het dal tot aan de rand van de gestolde lava voelen we de warmte ons tegemoetkomen. Een angstaanjagend geknal en gesis van de spugende vulkaan neemt ook toe.
Wat voelen we ons klein en nietig als we tot zo dicht bij de fonteinen van vuur en oranje stromende lavarivieren kunnen komen…
Pas laat in de middag beginnen we aan de wandeling terug. Het afdalen van de steile hellingen is niet zonder risico’s omdat er geen geëffend pad is aangelegd.
Als we het dal achter ons laten kijken we nog één keer om en realiseren ons dat we vandaag een even fascinerend als uniek schouwspel hebben mogen meemaken!
Lavatunnels
Op 18 september stopte de eruptie en tot dat moment is er 150 miljoen m³ lava uitgestroomd over een oppervlakte van 4,8 km². Op sommige plaatsen is de lavalaag 100 meter dik! Het is daarom heel goed mogelijk dat hier in de valleien lavatunnels gaan ontstaan. Hete lavastromen zoals hier kunnen aan de buitenkant heel gelijkmatig stollen. Daardoor blijft het warmteverlies binnenin beperkt en kan de lava daar blijven gloeien. (Daarom is het ook levensgevaarlijk om hier op de lava te lopen!). Als de uitbarsting stopt, stroomt de lava uiteindelijk onder de gestolde korst vandaan en ontstaat een lege tunnel. Daar kan na verloop van tijd mogelijk weer nieuwe lava overheen stromen, waardoor een oorspronkelijke lavatunnel steeds dieper kan komen te liggen.
De toegang tot een lavatunnel bij Raufarhólshellir, ligt op ca. 50 kilometer van het eruptiegebied in Gerdingadalur.
Een goed bewaarde lavatunnel dicht onder het aardoppervlak ligt in Raufarhólshellir, niet ver van het huidige eruptiegebied. Deze tunnel is ontstaan tijdens de Leitharaun eruptie, een gelijksoortig uitbarsting als in de Geldingadalir vallei, maar dan wel 5.200 jaar geleden. De totale lengte van deze ontdekte tunnel is 1.360 meter, tot wel 30 meter breed en 10 meter hoog.
Wellicht dat in één van de valleien rond de recente uitbarsting in de verre toekomst dezelfde unieke mogelijkheid ontstaat om een lavatunnel te bezoeken zoals nu in Raufarhólshellir en men de unieke kans heeft om de indrukwekkende natuurkrachten, die in 2021 vanuit het centrum van de aarde tevoorschijn kwamen, ook van dichtbij te aanschouwen.
Op de middelste foto zijn de sporen van stromende lava te zien.
Bronnen:
-Journal of Volcanology and Geothermal Research. Editie 411
-Nationalgeographic.com
-Guidetoiceland.is
-Grapevine.is
- The Reykjavik Grapevine
-Ruv.is
-Visir.is
-mbl.is – Iceland monitor
-earthice.hi.is - Institute of Earth Sciences, Reykjavik
-Visitreykjanes.is
-Volcanodiscovery.com
-Thelavatunnel.is
-Opnamen gemaakt in juli 2021 met Nikon D5600 en Nikon P1000
